تفکرِ توسعه در بافت‌های تاریخی، جنگ نابرابر بین توسعه‌گران و حفاظت‌گران است

یک متخصص بافت‌های تاریخی گفت: رشد تفکر توسعه در بافت‌های تاریخی که گریبان بسیاری از مسوولان و مدیران شهری را گرفته، به نوعی اعلان جنگ علیه بافت‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود و  این نبرد و تقابل و چالش بین حفاظت گران و توسعه گران از نظر تعداد نفرات و حوزه اختیار افراد، نبردی نابرابر است.

محمدمهدی کلانتری در گفتگو با ایرنا با هشدار نسبت به آنچه به واسطه توسعه، بافت‌های تاریخی شهرهایی چون اصفهان را نشانه گرفته است، افزود: حجم مصوبات اخیر کمیسیون ماده پنج در شهرهای مختلف که برخلاف مصوبات شورای‌عالی شهرسازی و معماری در حوزه محدوده بافت‌های تاریخی است، نشان می‌دهد که باید بیشتر از هر زمان دیگری نگران این میراث غیر قابل تولید باشیم.

وی تصریح کرد: به کار بردن واژگان بازآفرینی، بازسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده توسط مدیران شهری که تفکیکی بین بافت‌های تاریخی ارزشمند و بافت‌های غیر تاریخی و حاشیه نشین و حلبی آبادها قائل نیستند و تنها نگاه تخریب کالبدی در پهنه‌های بزرگ و ایجاد ساختارهای جدید شهری دارند، هشداری است برای دغدغه مندان حفاظت از بافت‌های تاریخی و اگر تغییر تفکری صورت نگیرد، حجم تخریب و مداخلات از هر زمان دیگری بیشتر خواهد شد.

این پژوهشگر مرمت بناها و بافت‌ها تاریخی خاطرنشان ساخت: محدود کردن بافت‌های تاریخی به بناهای ثبت ملی و شاخص و به کار بردن واژه ریزدانه‌های تاریخی برای پهنه های گسترده نشان می‌دهد که ملاک عمل برای حفظ و نگهداری، تنها مختص به تک بناهای تاریخی است.

کلانتری با بیان اینکه مدافعان توسعه افسار گسیخته، در راستای تخریب بافت‌های تاریخی، به تولید ادبیات جدید هم پرداخته اند و این تخریب‌ها را تئوریزه هم می‌کنند، گفت: واژگانی چون “سیاست های انقباضی در محدوده بافت‌های تاریخی” که به تازگی در جلسات و یا نامه‌ها به گوش می‌رسد، نشان می‌دهد که جریانی پر قدرت برای نابودی باقیمانده‌های این میراث غیر قابل تکرار به وجود آمده که به دنبال کوچک سازی محدوده های مصوب بافت‌های تاریخی است.

وی اظهار داشت: واژه رفع تزاحم‌های میراث فرهنگی که در پیش فرض خود، میراث فرهنگی و بافت‌های تاریخی را مزاحم توسعه می‌داند، عمق فاجعه را در نوع تفکری که در حال اوج گیری است، نشان می‌دهد.

این فعال میراث‌فرهنگی با اشاره به تجربه کشورهای دیگر دنیا در حفاظت از بافت‌های تاریخی و توسعه پایدار گردشگری گفت: کشورهایی چون ایتالیا و ترکیه نسبت به بافت تاریخی به نوع دیگری برخورد می‌کنند. در واقع بافت‌ها را به ارزشی تبدیل کرده اند که از همه دنیا برای دیدن بافت تاریخی ونیز، رم، فلورانس و استانبول می‌روند.

وی در ادامه افزود: بافت‌های تاریخی کشور ما، از جمله بافت‌های تاریخی شهرهایی چون اصفهان و شیراز به مراتب ارزشمندتر از بافت‌های تاریخی دیگر نقاط دنیا بوده است، اما اکثر آن‌ها را نابود کرده ایم و فقط بناهای شاخص را نگه داشته ایم.

کلانتری با ابراز نگرانی نسبت به روند توسعه در بافت‌های تاریخی، تصریح کرد: به جای توقف این روند، به تازگی سرعت تخریب و توسعه را افزایش داده ایم.

وی در ادامه گفت: کشور ترکیه که درآمد دومش از گردشگری است برای بافت تاریخی اش هزینه کرده و آن را تخریب نکرده است؛ اما مدیران شهری در ایران، بافت تاریخی را با عنوان بافت فرسوده و بهانه هایی چون دسترسی نداشتن، ریز دانگی، کمبود امنیت و بهانه هایی از این دست، نابود می‌کنند. ارزش تاریخی را تنها مختص به بناهای شاخص و آن‌ها که ثبت ملی شده اند می‌دانند و مابقی را فاقد ارزش دانسته و از دم تیغ لودرها و بولدوزرهای توسعه گران می‌گذرانند.

این متخصص بافت های تاریخی تاکید کرد: بافت‌های تاریخی به مصابه یک فرش هستند. شامل شمسه مرکزی، گل‌های قالی، نقوش خطائی، بته جقه‌ها، حاشیه‌ها و زمینه فرش؛ مگر می‌شود برای حفاظت از یک فرش ارزشمند، تنها گل آن را برید و حفظ کرد و مابقی نقوش فرعی را از بین برد؟ بافت شهری هم مانند فرش است و نمی توان صرفا بناهای شاخص را نگه داشت و مابقی را تخریب کرد.

وی در ادامه افزود: گردشگری که به اصفهان سفر می کند، نیاز به هتل پنج ستاره طبقاتی ندارد و اگر خانه های تاریخی بافت‌ها تبدیل به بوم‌گردی و هتل سنتی شود، بیشتر مورد استقبال گردشگران خارجی قرار می گیرد. این نشان از اهمیت بافت‌های تاریخی به عنوان یک ثروت در جهت توسعه گردشگری پایدار دارد که از آن غافل شده‌ایم.

کلانتری تصریح کرد: گردشگری که برای دیدن ایران و اصفهان می‌آید فقط برای دیدن بناهای شاخص نمی‌آید، بلکه می‌آید تا زندگی در بافت تاریخی را تجریه کند، بافت تاریخی برای شهرهایی چون اصفهان، ثروت است که باید آن را برای شهر حفظ و برای آن هزینه هم کرد.

این فعال میراث‌فرهنگی افزود: مردم دنیا دیدشان را نسبت به بافت های تاریخی عوض کرده‌اند و به آن‌ها به چشم ثروت نگاه می کنند، اما در ایران از بین بافت تاریخی خیابان های عریض عبور داده می شود و تفکر این است که باید تا پای بناهای تاریخی و شاخص، ماشین برود، اما این دید در دنیا منسوخ شده است.

بافت تاریخی به معنی تمام تک بناها، کوچه ها، ساباط ها، شریان ها و بناها با کاربری‌های مختلف در کنار هم است که باید برای حفظ این میراث‌فرهنگی ارزشمند، یکپارچگی و بافت بودنِ آن نگهداری شود.